Page 11 - AYASOFYA

T ARİHÇE MUHTEŞEM A Y ASOFY A ’NIN MİMARİ Ö ZELLİKLERİ

Ayasofya’nın Erken Tarihçesi Birinci Ayasofya Kilisesi

Tarihin zengin dokumalı halısı Roma inşa edildiği kanısı yaygındır. İlki de, ondan yaklaşık Konstantinus’un kurduğu ve neredeyse 20. yüzyılın Aya İrini’nin güneyinde yapıldığı bilinmekle birlikte
imparatorluğunun batısından doğusuna doğru yüz yıl sonra inşa edilmiş ikinci Ayasofya da, isyan başına kadar kendi adıyla anılan kenti kiliselerle yeri halen tam olarak belirlenememiş ilk Ayasofya
çekilirken, yeni başkent Konstantinopolis’in yıldızı sonrası çıkan yangınlardan zarar gördüğü için yıkılıp donatırken, Hıristiyanlık mabedi için seçilen yapı tipi yapısının kimi kaynaklarca Konstantinus (hd 324-337)
parlamaya parlamıştı. Bu tercihte Sezarların yeniden yapılmıştır. 6. yüzyılda İustinianus tarafından Roma mimarlık geleneğindeki bazilika olmuştur. tarafından başlatıldığı değerlendirilse de, yaygın kanı
paganist ve mutsuz başkenti Roma’dan alamadığı inşa edilmiş bugünkü yapı üçüncü Ayasofya’dır. bu binanın Konstantinus‘un oğlu II. Konstantius (hd
Bu yapı tipinin dünyevi adalete bağlı adli yönetimin
zevkle birlikte, yeni başkentin imparatorluğun yeni Yüzlerce yıl geçirdiği onarım ve dönüşümlerle şimdiki 337-361) tarafından inşa edildiği yönündedir.
simgesi olması, bazilikal bir mabedi kullanacak
savunma ve lojistik ihtiyaçlarını karşılayacak jeopolitik görünümünü almıştır.
cemaat üzerinde olumlu bir etki yaratacaktı. Ayasofya
özelliklerinin etkisi olmalıydı. Konstantinus’un Yeni 15 Şubat 360’da Arian Başpiskoposu Eudoxius
Roma’sında Antik Yunan uygarlığının silik izlerinden Halen tüm dünyada hayranlık uyandıran bu yapı, üç yüz yıl boyunca üç defa yapılsa da, onu yakan tarafından törenle kutsanmış olan kilise, 361
ziyade, selefleri Septimus Severus ve Caracalla’nın mimari bezeme programıyla da ayrıcalıklı özelliklere isyankâr yangınlar “İlahi Hikmet” anlamına gelen yılındaki depremden ve 381 yılındaki Ariusçuların
cömert imar yatırımları görünmekteydi ve kamusal sahiptir. Bir Doğu Roma külliyesi olarak inşa edilen yüksek adına dokunamamıştır. kundaklamalarından zarar görmüştür.
merkez Hipodrom’un etrafında kümeleşmişti. IV. Ayasofya’nın atriumu (avlu) ve saat kulesi olarak
yüzyılda imparatorluğun resmi dini olan Hıristiyanlık kullanılan horologionu gibi pek çok bağlı yapısı Eldeki bulgular, bu yapının tam olarak nerede yapıldığı
bu şehre kendi sanatını ve mimarisini de yepyeni bir günümüze intikal edememiştir. Ayasofya, kiliseden ve plan tipi hakkında net bir fikir vermekten uzaktır.
dinamizmle getirecekti. camiye dönüştürüldükten sonra geçen yüzyıllar Ancak şimdikinden daha küçük bir yapı olduğu ve
içerisinde minareleri, türbeleri, sıbyan mektebi, ahşap çatılı bir bazilika olduğu düşünülmektedir.
Günümüzde kendisine ilk Ayasofya denilse de, ilk imareti, vakıf odaları, muvakkithanesi, sebili ve Yakınında Olympias denilen bir vaftizhane, içinde
yapıldığında “Büyük Kilise” olarak anılan ve 4. yüzyıla medresesiyle klasik bir Osmanlı külliyesi haline kutsal kapların saklandığı bir skeuophylakion (hazine
tarihlenen bu yapının bir pagan mabedi üzerine getirilmiştir. dairesi) bulunduğu bilinmektedir.

404 yılında, Başpiskopos ve İmparatoriçe arasında
yaşanan sürtüşmeden kaynaklanan bir isyan ve bunu
izleyen çatışmalarda çıkan yangınla ilk Ayasofya
yapısı harap olmuştur. Halen ilk Ayasofya’nın izlerine
ulaşılabilmiş değildir.

1. Ayasofya planı restitüsyon denemesi (Antoniadi)

12 13