Page 370 - AYASOFYA

A Y ASOFY A ’NIN HA T LE V HAL ARI MUHTEŞEM A Y ASOFY A ’NIN MİMARİ Ö ZELLİKLERİ

Ayasofya Levhaları

Hat tarihimizin mektep sahibi üstatlarından Bu levhalar hat sanatımızın ihtişam ve azametini
Kadı Asker Mustafa İzzet Efendiyi hat sanatında yansıtan gerçek birer âbidedir. Celî sülüs yazının
ölümsüz kılan her halde Ayasofya Cami-i Hattat Mustafa Râkım (1757-1826) eliyle kat ettiği
Şerifini süsleyen, kubbedeki Nur Ayetinden merhale ve aldığı mesafe en bâriz şekilde bu
bir bölüm ile sekiz adet ismin yazılı olduğu levhalarda görülebilmektedir.
muhteşem levhalarıdır.
Ayasofya’yı süsleyen bu levhalar, hacim itibariyle
Bu cesâmette, bu güzellikte ve daha önce aynı yerde bulunan Tekneci-zâde İbrahim
bu mükemmellikte 170 senedir Efendi’ye (?–1688) ait yazıların yaklaşık olarak tekrarı
ise de Mustafa İzzet Efendinin hat levhaları, nefaseti
henüz hiçbir yazı yazılabilmiş ve necâbeti bakımından çok üst seviyededir.

değildir.
İki ayrı dönemde uygulanmış hat sanatı örneklerini
kıyaslamak gerekirse; Tekneci-zâde İbrahim Efendi
Yuvarlak olan işbu levhaların çapı,
zamanında hat sanatı 1840’lara göre daha zayıf olup,
restorasyonda alınan ölçülere göre 7,5 metre,
gelişimi devam etmektedir. Kadı Asker Mustafa
harf kalınlığı ise 35 cm’dir. Elde bulunan
İzzet Efendi levhalarının üstünlüğü aradan geçen
Hazine-i Evrak (arşiv) vesikalarında sekiz adet
150 senenin hat sanatındaki birikimini büyük çapta
levhanın toplam çevre uzunluğu 230 zira ve
kalemiyle resmetmesinden gelmektedir.
6 parmak olarak kayıtlıdır . Bir zira’yı 0.758
1
metre, bir parmağı 0.031 metre olarak kabul
ettiğimizde, sekiz levhanın çevresi; 230 zira Tekneci-zâdenin yazıları dikdörtgen
(174,34 m) + 6 parmak (0,186 m) =174,52 metre formda iken Kadı Asker Mustafa
olarak hesaplanmaktadır. Bu sonuçlardan
hareketle arşiv belgesine göre tek bir levhanın İzzet Efendi’nin yuvarlaktır.
çevresi 21.81 m, tek bir levhanın çapı 6.94
metre olarak hesaplanmaktadır. Levhaların
restorasyonu sırasında alınan 7.50 metre
ölçüsü ile bu sonucun farklılığı, zira’nın metrik
karşılığına dair kabulden kaynaklanabilir.

1 BOA, EV. d. (Başkanlık Osmanlı Arşivi, Evkaf defterleri) 13486 / 9. Ayasofya kubbesi merkezinde Nur Suresi, İÜ Nadir Eserler Arşivi Cornelius Loos tarafından 1711 yılında resmedilmiş gravürde, Tekneci-zâde İbrahim Efendi’ye
ait levhalar görülebilmektedir.

372 373